Các Trung tâm học tập cộng đồng được kỳ vọng là một kênh quan trọng hỗ trợ việc học tập suốt đời của người dân, nó có vai trò giúp Nhà nước thực hiện chính sách về xây dựng xã hội học tập và xây dựng nền kinh tế tri thức của đất nước.
Thực hiện Chỉ thị 11 của Bộ chính trị về “ Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập”và Chỉ thị 29 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Bình Thuận về “Xây dựng và phát triển trung tâm học tập cộng đồng tại các xã, phường, thị trấn trong tỉnh”.Tính đến đến nay, tại thành phố Phan Thiết đã có 18/18 xã, phường thành lập Trung tâm học tập cộng đồng (TTHTCĐ).
Các Trung tâm học tập cộng đồng được kỳ vọng là một kênh quan trọng hỗ trợ việc học tập suốt đời của người dân, nó có vai trò giúp Nhà nước thực hiện chính sách về xây dựng xã hội học tập và xây dựng nền kinh tế tri thức của đất nước, là công cụ thiết yếu xây dựng xã hội học tập từ cơ sở góp phần xóa mù chữ, phổ cập giáo dục bậc tiểu học và trung học, xây dựng đoàn kết nội bộ trong nhân dân, giúp người dân xóa đói, giảm nghèo. Sau hơn 10 năm được thành lập, đến nay, được sự quan tâm của cấp ủy đảng, chính quyền, một số Trung tâm có cố gắng đi vào hoạt động và đã đạt được một số kết quả bước đầu nhất là những Trung tâm ở xa trung tâm thành phố như các TTHTCĐ ở xã Tiến Thành; phường Mũi Né; xã Thiện Nghiệp đã tổ chức được một số lớp học đem lại hiệu quả thiết thực, với những nội dung phù hợp như chuyển giao các tiến bộ khoa học kỹ thuật cho nông dân; phối hợp tổ chức các lớp học Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng, pháp luật của Nhà nước; các lớp lái xe mô tô, các lớp thuyền trưởng, máy trưởng tàu cá, các lớp đào tạo nhân viên phục vụ nhà nhà hàng, khách sạn, các lớp tin học, các lớp tiếng Anh phổ thông... góp phần giải quyết việc làm cho hàng trăm lao động của địa phương.
Tuy nhiên, trên thực tế và nhìn nhận một cách nghiêm túc các Trung tâm này chưa phát huy đúng mức vai trò hoạt động của mình. Dù chưa có đánh giá một cách cụ thể về hiệu quả, hiệu suất hoạt động và tác động của mô hình này đến đời sống kinh tế xã hội, nhưng có một điều chúng ta rất dễ nhận thấy là các TTHTCĐ phần lớn hoạt động không có hiệu quả, thậm chí có Trung tâm đang “ngủ quên”. Có những Trung tâm từ ngày thành lập đến nay chưa hề “Tự lực” triển khai được một chương trình học tập nào của riêng mình. Có nơi, một bộ phận người dân chưa hề biết đến sự tồn tại của TTHTCĐ ở địa phương mình. Các chủ trương, chính sách của Nhà nước về lĩnh vực này chưa thực sự đi vào cuộc sống.
Có nhiều nguyên nhân, kể cả nguyên nhân khách quan và chủ quan, nhưng cái chính vẫn là khâu tổ chức và cán bộ. Theo “Qui chế tổ chức và hoạt động của Trung tâm học tập cộng đồng tại các xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh Bình Thuận” của UBND tỉnh ban hành kèm theo Quyết định số 2682/QQĐ-UBND ngày 14 tháng12 năm 2011 thì cơ cấu tổ chức của một TTHTCĐ bao gồm: Bộ phận quản lý gồm một Giám đốc và không quá 2 Phó giám đốc (Giám đốc và một Phó Giám đốc do cán bộ cấp xã kiêm nhiệm, một Phó Giám đốc Thường trực là giáo viên do phòng Giáo dục và Đào tạo cử sang). Hiện tại Giám đốc trung tâm do một Phó chủ tịch UBND xã, phường kiêm nhiệm, một Phó Giám đốc Thường trực do giáo viên chuyên trách phổ cập của xã, phường kiêm nhiệm và gần đây bổ sung thêm một phó giám đốc là Chủ tịch Hội Khuyến học cũng kiêm nhiệm. Kế toán TTHTCĐ do Kế toán của UBND phường, xã kiêm nhiệm và đội ngũ giáo viên được huy động từ các trường học, cán bộ có trình độ của các đơn vị trên địa bàn.
Như vậy, bộ máy tổ chức và cán bộ của Trung tâm trên thực tế là kiêm nhiệm. Vì kiêm nhiệm và mỗi người đang đảm nhận nhiều công việc chuyên môn của mình, nên khi kiêm nhiệm các chức danh này, hầu hết họ ít chú trọng đến chức năng, nhiệm vụ của mình trong hoạt động của các TTHTCĐ. Ví dụ như vị Phó Chủ tịch UBND kiêm Giám đốc, bản thân anh ta tập trung xử lý công việc của một Phó Chủ tịch UBND đã không còn thời gian rồi, thì có thời gian đâu lo đến việc của Trung tâm; anh giáo viên phụ trách phổ cập, rồi anh Chủ tịch hội khuyến học... đều kiêm nhiệm thì rõ ràng công việc của Trung tâm là công việc “kiêm nhiệm”, mà đã kiêm nhiệm thì rõ ràng hoạt động không hiệu quả là chuyện đương nhiên. Mặt khác, lĩnh vực hoạt động này hầu như thiếu sự giám sát, kiểm tra đánh giá một cách thường xuyên của ngành cấp trên nên cũng dễ hiểu về tình trạng làm việc thiếu hiệu quả của họ trong lĩnh vực này.
Theo quyết định của Bộ Giáo dục và Đào tạo thì các TTHTCĐ là đơn vị hành chính có con dấu, tài khoản riêng. Thông tư của Bộ Tài chính còn quy định mức hỗ trợ kinh phí cho các Trung tâm này hoạt động mỗi năm tối thiểu là 25 triệu đồng. Thực tế, trong 18 TTHTCĐ của thành phố thì hầu hết đều có con dấu, có tài khoản riêng để giao dịch, tuy nhiên trên thực tế chẳng có bao nhiêu Trung tâm sử dụng con dấu và tài khoản để giao dịch và cũng không có bao nhiêu Trung tâm giải ngân được nguồn kinh phí được cấp một cách hiệu quả, đúng mục đích? Có nơi lãnh đạo các TTHTCĐ còn chưa biết đến hoặc quên mất chính sách, quy định liên quan đến tổ chức mà mình đang quản lý. Về cơ sở vật chất chỉ có 3/18 Trung tâm là có cơ sở riêng (gồm Thiện Nghiệp; Mũi Né; Phú Hài) số còn lại chủ yếu sử dụng Hội trường của UBND các phường, xã để gắn bảng “Trung tâm học tập cộng đồng”; Ban quản lý Trung tâm hầu hết không có nơi làm việc; không có “chỗ ngồi” thì dĩ nhiên còn “chỗ đi” mà thôi và vì thế hầu hết các Trung tâm này luôn cửa đóng then cài.
Về xây dựng kế hoạch, nội dung, chương trình hoạt động của TTHTCĐ, đây là khâu có ý nghĩa quan trọng, nhưng hiện tại nó vẫn là khâu yếu nhất hiện nay. Theo qui định các Trung tâm phải tiến hành khảo sát nhu cầu học tập của nhân dân địa phương, trên cơ sở đó xây dựng kế hoạch mở lớp, hợp đồng giáo viên giảng dạy... thế nhưng trên thực tế, ngoài một số Trung tâm đã mở được một số lớp như đã nêu trên; còn lại hầu hết các trung tâm không làm được khâu này, đa số đều lúng túng trong khâu khảo sát nhu cầu học tập, xây dựng kế hoạch, xây dựng nội dung chương trình mở lớp. Thực tế số liệu báo cáo về số lượt người tham gia học tập hiện nay chủ yếu là các lớp học Chỉ thị, Nghị quyết do cấp ủy, chính quyền các ban ngành đoàn thể địa phương mở là chính.
Từ thực trạng trên, thiết nghĩ để TTHTCĐ hoạt động có hiệu quả thật sự là một thiết chế giáo dục được tổ chức tại khắp các địa bàn từ thành thị đến nông thôn, đáp ứng nhu cầu học tập của mọi người dân và là nơi tạo cơ hội và điều kiện cho người dân được học tập và học tập suốt đời, không ngừng nâng cao hiểu biết, phát triển kỹ năng và tay nghề, từ đó làm thay đổi chất lượng nguồn nhân lực của đất nước, thì khâu có ý nghĩa quan trọng là phải củng cố lại bộ máy tổ chức và cán bộ của TTHTCĐ. Lê nin đã từng khẳng định rằng tổ chức là nhân tố quyết định của sự thành công hay thất bại của đường lối đúng. Bác Hồ của chúng ta cũng đã từng chỉ ra rằng: “Cán bộ là gốc của công việc, cán bộ tốt thì mọi việc sẽ thành công”. Nếu cứ duy trì bộ máy tổ chức và cán bộ của Trung tâm như hiện nay thì rõ ràng dù có muốn nó hoạt động hiệu quả, đúng với chức năng, nhiệm vụ của mình cũng không thể nào có được. Mặt khác, Ngành Giáo dục cần phải có kế hoạch tập huấn, bồi dưỡng, nâng cao năng lực quản lý, đặc biệt là kỹ năng lập kế hoạch tổ chức và hoạt động cho Ban quản lý các TTHTCĐ. Đây chính là một trong những khâu yếu nhất hiện nay. Đồng thời, cần nghiên cứu một cách nghiêm túc tinh thần chỉ đạo tại Công văn số 3836/UBND-TH ngày 27 tháng 10 năm 2014 của Chủ tịch UBND tỉnh Bình Thuận, trong đó tại điểm 4 có nêu như sau: “Chỉ đạo đẩy mạnh hoạt động Trung tâm học tập cộng đồng tại địa phương theo các hình thức phù hợp, đa dạng và hiệu quả hơn, đồng thời rà soát xem xét lại việc tồn tại của một số Trung tâm hoạt động không hiệu quả để đề xuất, tham mưu UBND tỉnh giải thể hoặc ghép lại thành Trung tâm học tập cộng đồng liên xã”.
Quá trình hình thành và phát triển TTHTCĐ tại Phan Thiết cũng đã trên 10 năm. Sự gia tăng về số lượng Trung tâm là rất nhanh nhưng chất lượng hoạt động còn nhiều điều rất đáng quan tâm.
Trên đây chỉ là những suy nghĩ bước đầu. Thực tiễn hoạt động sẽ cho chúng ta thêm nhiều bài học./.
Lương Minh Châu
Hội Khuyến học TP. Phan Thiết
MỘT SỐ TTHTCĐ Ở TP. PHAN THIẾT: